130 il əvvələ qədər İstanbul dünyanın mərkəzi sayılırdı. Şərq və Qərbə bölünmüş, sıfır meridianın keçdiyi dünyanın mərkəzi idi. Hətta Şərqi və Qərbi Roma təriflərini İstanbulu mərkəz götürməklə demək olar. Saatlar İstanbula uyğun qurulub.
Şərqi Roma İmperiyası dövründə dünyanın mərkəzi olan Yerebatan Sarnıcının qarşısındakı “milyon daş” bütün dünyanın başlanğıc və mərkəzi nöqtəsi sayılırdı. 1800-cü illərin sonuna qədər… Ortaylıya görə, Qrinviçin sıfır nöqtəsi kimi qəbul edilməsi Britaniya İmperiyasının təzahürü kimi başa düşülürdü.
IV əsrdə Roma İmperatoru I Konstantin tərəfindən bugünkü Sultanəhməd Meydanına qoyulduğu düşünülən Milyon Daş, İstanbulu dünyanın mərkəzi olaraq yerləşdirdi. Bizans və Osmanlı dövründə şəhər öz mərkəzliyini qoruyub saxlamışdır. Milyon Daş (sıfır daş) dünyanı Şərq və Qərbə bölərkən, Coğrafiyada istifadə edilən uzunluqlardan ilki olan Sıfır Uzunluğun Ayasofya hilalından keçdiyi qəbul edildi. Saat buna görə təyin olundu və uzun illər bir çox ölkə saatlarını İstanbula uyğun qurdu. 1884-cü ilə qədər.
1884-cü ildə Vaşinqtonda Beynəlxalq Meridian Konqresi adlı toplantı keçirildi. İyirmi dörd ölkədən nümayəndənin qatıldığı yığıncaqda Osmanlı İmperatorluğunu Əhməd Rüstəm Əfəndi təmsil edir. Osmanlının ‘annotasiya edilmiş bəli’ cavabı ilə əsas meridian Qrinviçə köçürülür. Təbii ki, onunla zaman və məkanın müəyyənləşdirilməsi. Zamanla bütün dünya Qrinviçi əsas meridian və zaman kimi qəbul edir. Osmanlı İmperiyası öz sistemi ilə ikili sistemi saxlayır. Cümhuriyyətdən sonra təqvim, zaman və tədbirlərlə bağlı edilən qanunda Türkiyədə Qrinviçə görə özünü tənzimləyir. Bunun nə əhəmiyyət kəsb etdiyini deyənlər üçün aşağıdakı mövzulardan bəzilərini sadalamaq kifayət edər: Xəritələr buna görə çəkilir, saatlar buna uyğun tənzimlənir, istiqamət təyini buna görə edilir.
Tül olaraq da bilinən meridian, zaman hesablamalarının yerini təyin etmək üçün yer üzündə çəkdiyimiz xəyali xətlərdir. Bu xətlər cəmi 360-dır. Şərq-Qərb kimi ayrılmaq üçün bir (0) meridian tələb olunur. Bu (0) meridianı Yerin istənilən yerindən keçmək olar.
Eramızdan əvvəl 2-ci əsrdə yaşamış, astronomiyanın təməl daşlarından olan yunan astronomu və coğrafiyaşünası İsgəndəriyyəli Ptolemey Kanar adaları kitabını El Macesti kitabında əsaslandırmışdır. Ehtimal olunur ki, bu yeri tutmalarına səbəb onların görə bildikləri son torpaq parçasının Kanar adaları olmasıdır. Kanar adaları indi İspaniyanın muxtar icmasıdır. O dövrdə beynəlxalq saat sistemi olmadığı üçün hər xalq elmi araşdırmalarında və xəritələrində paytaxtını mebde-i tûl (əsas meridian) hesab edirdi. Osmanlı İmperiyası İstanbulda, İngilislər Qrinviçdə, Fransızlar Parisdə qurulmuşdu.
sosialmedia.az
